ابزارهای کنترل ریسک

صندوق‌های قابل معامله در بورس تا چه میزان قادرند در رشد کمی و کیفی بورس موثر باشند؟
صرف ورود ابزار جدیدی که هم در جذب سرمایه موفق است و دارای یک مدیریت تخصصی و حرفه‌ای است، اتفاق خوشایندی برای بازار سرمایه است. همان‌طور که اشاره کردم بازار سرمایه باید دارای ابزارهای متفاوتی باشد و توسعه ابزارها راه ناگزیر توسعه بازار است. صندوق‌های قابل معامله در بورس می‌تواند در جذب نقدینگی در بازار سرمایه موثر باشد و راهکارهای مدیریت سبد اوراق بهادار هم در بورس به رشد کیفی بورس کمک خواهد کرد. سرمایه‌گذاران و به تبع آنها مدیران این صندوق‌ها نسبت به عملکرد صندوق حساس هستند و همین امر باعث رشد سطح تحلیل‌ها و بلندمدت شدن نگاه سرمایه‌گذاران خواهد شد. توسعه این ابزار باعث می‌شود که ناظر بازار نیز به توقف‌های طولانی نمادها و عدم شفافیت شرکت‌ها حساس شود. بنابراین می‌بینیم که ابزار جدید مالی به طور مستقیم و غیرمستقیم در رشد بازار تاثیرگذار است. ذکر این نکته ضروری است که در توسعه بورس عوامل موثری دخیل هستند ابزارهای کنترل ریسک که رشد اقتصاد واقعی، شفافیت اطلاعاتی، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی و عدم دست‌اندازی در سازوکارهای بازار تنها برخی از این عوامل هستند. بدون توجه به این عوامل و تنها با طراحی ابزار جدید نمی‌توان به افزایش نقش بازار سرمایه در اقتصاد کشور خوش‌بین بود.

ETF ابزار مدیریت ریسک

ورود صندوق‌های قابل معامله در بورس به عنوان ابزارهای کنترل ریسک ابزار جدید مالی به بازار سرمایه ایران رخداد جدیدی بود که حلقه گمشده پس‌انداز و بازار سرمایه نام گرفت.

ورود صندوق‌های قابل معامله در بورس به عنوان ابزار جدید مالی به بازار سرمایه ایران رخداد جدیدی بود که حلقه گمشده پس‌انداز و بازار سرمایه نام گرفت. در این راستا گفت‌وگوی کوتاهی با علی اسلامی‌بیدگلی، رئیس هیات مدیره شرکت آرمان آتی به بهانه آغاز به کار صندوق آسام به عنوان اولین ETF مختلط در ایران ترتیب داده شد. وی ضمن شفاف‌سازی در خصوص ویژگی‌های این صندوق‌ها اظهار امیدواری کرد با گسترش این ابزار مالی سهم مشارکتی مردم در بازار سرمایه افزایش یابد.

ضرورت ورود ابزارهای مالی جدید به بازار سرمایه ایران را چگونه می‌بینید؟
می‌دانیم که یکی از بزرگ‌ترین ایرادهایی که به بازار سرمایه ایران گرفته می‌شود، کمبود ابزارهای مالی متفاوت است که با نیاز سرمایه‌گذاران مختلف با درجات متفاوت ریسک‌پذیری و ترجیحات مختلف همخوانی داشته باشد. بنابراین بازار سرمایه ایران نیاز مبرم به تعریف ابزارهای جدید مالی دارد تا هم امکان مدیریت ریسک را فراهم سازند و هم مشارکت مردم در بازار سرمایه را افزایش دهند.

صندوق‌های قابل معامله در بورس تا چه میزان قادرند در رشد کمی و کیفی بورس موثر باشند؟
صرف ورود ابزار جدیدی که هم در جذب سرمایه موفق است و دارای یک مدیریت تخصصی و حرفه‌ای است، اتفاق خوشایندی برای بازار سرمایه است. همان‌طور که اشاره کردم بازار سرمایه باید دارای ابزارهای متفاوتی باشد و توسعه ابزارها راه ناگزیر توسعه بازار است. صندوق‌های قابل معامله در بورس می‌تواند در جذب نقدینگی در بازار سرمایه موثر باشد و راهکارهای مدیریت سبد اوراق بهادار هم در بورس به رشد کیفی بورس کمک خواهد کرد. سرمایه‌گذاران و به تبع آنها مدیران این صندوق‌ها نسبت به عملکرد صندوق حساس هستند و همین امر باعث رشد سطح تحلیل‌ها و بلندمدت شدن نگاه سرمایه‌گذاران خواهد شد. توسعه این ابزار باعث می‌شود که ناظر بازار نیز به توقف‌های طولانی نمادها و عدم شفافیت شرکت‌ها حساس شود. بنابراین می‌بینیم که ابزار جدید مالی به طور مستقیم و غیرمستقیم در رشد بازار تاثیرگذار است. ذکر این نکته ضروری است که در توسعه بورس عوامل موثری دخیل هستند که رشد اقتصاد واقعی، شفافیت اطلاعاتی، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی و عدم دست‌اندازی در سازوکارهای بازار تنها برخی از این عوامل هستند. بدون توجه به این عوامل و تنها با طراحی ابزار جدید نمی‌توان به افزایش نقش بازار سرمایه در اقتصاد کشور خوش‌بین بود.

با توجه به اینکه ضریب نفوذ بازار سرمایه در بازارهای سرمایه کشورهای پیشرفته بالای 80 درصد است، صندوق‌های قابل معامله در بورس تا چه میزان می‌تواند در رشد این شاخص در ایران موثر باشد؟
مهم‌ترین کارکرد صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) این است که سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای را جذب بازار می‌کند. البته این بدان معنا نیست که سرمایه‌گذاران حرفه‌ای تمایلی به سرمایه‌گذاری درETF ها ندارند. بلکه شفافیت اطلاعاتی، نقدشوندگی بالا و حصول اطمینان از مدیریت سرمایه توسط نیروهای متخصص باعث خواهد شد که جلب اعتماد سرمایه‌گذار ناآشنا به بازار سرمایه راحت‌تر باشد یعنی دریچه ورود مطمئن به بازار سرمایه. بنابراین امیدواریم راه‌اندازی این صندوق‌ها سهم مشارکتی مردم در بازار سرمایه را افزایش دهد، و همچنین با تخصصی کردن مدیریت پرتفولیو در بازار نگاه بلندمدت سرمایه‌گذاری را نیز توسعه دهد. تجربه جهانی این‌گونه بوده که سرمایه از صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری به صندوق‌های قابل معامله در بورس سرازیر شده است و همچنین ورود پول تازه (Fresh Money) از طریق این صندوق‌ها راحت‌تر صورت پذیرفته است. ضمن اینکه این صندوق‌های قابل معامله در بورس بسیار شبیه به صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری هستند و به لحاظ مفهومی چندان پیچیده به نظر نمی‌آیند. خود این مساله در جذب سرمایه‌گذار ناآشنا و غیرحرفه‌ای موثر است.

نحوه فعالیت ارکان این صندوق‌ها چگونه است و با وظایف صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک چه نقاط تشابه و تمایزی دارند؟
اشاره کردم که به لحاظ مفهومی تفاوت چندانی بین این صندوق‌ها با صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری که چند سالی است در بازار سرمایه فعال هستند، وجود ندارد. یعنی در هر دو نوع این ابزار سرمایه‌گذاران سرمایه خود را به طور مشترک در اختیار یک مدیر سبد قرار می‌دهند و در تغییرات ارزش سبد تشکیل‌شده سهیم هستند. اما می‌توان به برخی مزیت‌ها و تفاوت‌های ETF با صندوق سرمایه‌گذاری مشترک اشاره کرد. مزیت عمده صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در این است که برای خرید و فروش و معاملات ثانویه آنها نیازی به حضور در محل مدیر صندوق یا مدیر ثبت وجود ندارد و از طریق شبکه کلیه کارگزاری‌های عضو بازار فرابورس می‌توان معاملات صندوق را انجام داد. علاوه بر این از طریق دسترسی به سیستم معاملات آنلاین کارگزاری‌ها، می‌توان در هر زمان و از هر مکانی، سفارش خرید و فروش واحدها را به سیستم معاملات ارسال کرد. این مکانیسم از هزینه‌هایی همچون رفت و آمد سرمایه‌گذاران، اتلاف وقت و انرژی آنان جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود که بتوانند در لحظه تصمیمات موثرتری را اتخاذ کنند. تفاوت دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله وجود بازارگردان برای نقدشوندگی ثانویه واحدهای صندوق است که سعی در محدود کردن دامنه مظنه سفارش‌های خرید و فروش و هرچه نزدیک‌تر شدن قیمت معاملاتی واحدها به خالص ارزش دارایی‌های صندوق در هر زمان دارد. شفافیت اطلاعاتی از دیگر مزایایی است که در صندوق‌های ETF لحاظ شده است. به این ترتیب که NAV صندوق هر دو دقیقه یک‌بار محاسبه و به‌روزرسانی شده و به بازار اعلام می‌شود. در صندوق‌های فعلی NAV با یک روز تاخیر محاسبه و با یک روز تاخیر دیگر افشا می‌شود که این امر سرمایه‌گذاران را با ابهاماتی در مورد رقم دقیق خالص ارزش دارایی‌های صندوق روبه‌رو می‌ساخت.

مشکلات ورود این ابزار مالی در بدو ورود به بازار سرمایه ایران چه بود؟
طراحی هر ابزار جدید مشکلات خاص خود را دارد. می‌توان این مشکلات را در چند دسته «دانش»، «قانون»، «زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری» و «فرهنگ عمومی» تقسیم‌بندی کرد. یعنی هم دانش کافی برای این ابزار در بین فعالان بورس وجود نداشت، هم آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها باید از ابتدا نوشته می‌شد و هم توسعه نرم‌افزاری و زیرساختی برای راه‌اندازی آن کافی نبود و هم مردم به اندازه کافی با این ابزار آشنایی نداشتند. بنابراین نیاز بود که به همه این وجوه توجه شود. طبیعی هم هست که برخی از این وجوه دچار سعی و خطا می‌شود. اگرچه در راه‌اندازی این ابزار جدید از تجربه جهانی هم استفاده شد، اما تفاوت ساختاری بازار سرمایه ایران امکان کپی‌برداری محض را هم نمی‌داد. مثلاً ETF ها در دنیا به صورت غیرفعال (passive) مدیریت می‌شوند و معمولاً یک شاخص یا یک صنعت را تعقیب می‌کنند. این کار در بازار سرمایه ایران که عمق کمی دارد و نمادهای غیرقابل معامله بسیار است، امکان‌پذیر نبود و راه‌اندازی این ابزار را با شکست مواجه می‌کرد. یا مساله بازارگردان هم ابزارهای کنترل ریسک از دیگر موضوعاتی بود که بحث شد.

گردش معاملات واحدهای سرمایه‌گذاری ETF را در بازار چقدر پیش‌بینی می‌کنید؟
پاسخ به این سوال دشوار است و کاملاً به اوضاع بازار سرمایه و در سطحی بالاتر به اوضاع کلی اقتصاد و سیاست ایران مربوط است. نکته قابل ذکر این است که روند جهانی نشان داده گردش معاملات این ابزار به شدت در حال رشد است. امیدواریم با بهبود اوضاع بازار سرمایه ایران و رفع ایرادات احتمالی این ابزار، ETF ها در بازار توسعه پیدا کنند و باعث شوند سرمایه‌گذاران از طریق این ابزار به بازار سرمایه روی بیاورند.

تا چه میزان به موفقیت و پیشرفت ETFs در بازار سرمایه ایران معتقدید؟
من به آینده این ابزار خوش‌بینم. یک دلیلش هم این است که به بهبود اوضاع اقتصاد ایران و توسعه نقش بازار سرمایه در اقتصاد خوش‌بینم. فعلاً که در گام نخست عرضه و معاملات اولیه آن امیدوار‌کننده بوده است. امیدوارم ابزارهای نوین دیگری هم به مجموعه اوراق قابل معامله در بازار سرمایه ایران افزوده شود. بازار ایران به خصوص به ابزارهای مدیریت ریسک نیاز دارد. صد البته که طراحی این ابزار مقداری هم شجاعت می‌خواهد و ممکن است برخی زیان‌های احتمالی هم داشته باشد. اما با مطالعه، تسلط به دانش موضوع، استفاده از نیروی متخصص داخلی و خارجی و هوشیاری می‌توان از زیان‌ها کاست و از منافع آن استفاده کرد.

هدف اصلی ابزار آتی سبد سهام مدیریت ریسک است

مدیرعامل مرکز مالی ایران گفت: یکی از اهداف اصلی ابزار آتی سبد سهام، مدیریت ریسک است؛ به همین دلیل این ابزار برای سرمایه گذاران و صندوق های سرمایه گذاری به عنوان ابزار پوشش ریسک استفاده می شود.

به گزارش ایبِنا، مرکز مالی ایران، دوره آموزشی «آتی سبد سهام ویژه مدیران عامل و اعضای هیات مدیره»را با همکاری بورس تهران و شرکت رهپویان پردازش گستر صحرا، با حضور مدیرعامل بورس تهران و مدیرعامل شرکت سپرده گذاری مرکزی در تاریخ دوم بهمن‌ماه سال جاری برگزار می‌کند.

مرکز مالی ایران اولین نهاد آموزشی است که پیش از راه‌اندازی قراردادهای اختیارمعامله در ایران، اقدام به ارائه خدمات آموزشی در این حوزه کرد. برگزاری بیست عنوان دوره‌، سمینار، نشست‌ وکارگاه‌ آموزشی به همراه ایجاد محتوای مرتبط با این موضوع از مهم‌ترین فعالیت‌های مرکز در این راستا بوده است.

بر این اساس، اکنون با راه‌اندازی معاملات قراردادهای آتی سبد سهام از تاریخ ۲۵ آذرماه سال جاری و استقبال سرمایه‌گذاران از این ابزار، دوره آموزشی «آتی سبد سهام ویژه مدیران و اعضای هیات مدیره» درتاریخ دوم بهمن ماه سال جاری در هتل استقلال برگزار می‌شود.

ناصر امیدواری، مدیرعامل مرکز مالی ایران نیز گفت: یکی از اهداف اصلی ابزار آتی سبد سهام، مدیریت ریسک است؛ به همین دلیل این ابزار برای سرمایه گذاران و صندوق های سرمایه گذاری به عنوان ابزار پوشش ریسک استفاده می شود.

وی در ادامه هدف از برگزاری این دوره را دانش‌افزایی و آشنایی هر چه بیشتر مدیران با این ابزار و کاربردهای آن در بازار سرمایه خواند وگفت: ابزارهای جدید همواره به توسعه بازار کمک می‌کنند.

قراردهای آتی شاخص سهام نیز یکی از ابزارهایی است که علاوه بر تنوع بخشی به ابزارهای مالی، از مزایایی همچون امکان سرمایه گذاری در سبد سهام شاخص، پوشش ریسک، عدم امکان دستکاری سبد پایه در بازار نقد، اهرمی بودن معاملات قراردادهای آتی سبد سهام، عدم توقف نماد قرارداد آتی سبد سهام، امکان کسب سود تنها با تکیه بر تحلیل‌های کلان اقتصادی و . بهره‌مند است.

وی افزود: اهمیت این ابزار به گونه‌ای است که پیش‌بینی می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور، فعالان بازارسرمایه به‌جای انجام معاملات تک‌سهم به معاملات مربوط به آتی سبد سهام روی بیاورند و حجم زیادی از معاملات در بازار سرمایه به این نوع از معاملات اختصاص یابد. به طوری‌ که در بازار قراردادهای آتی سبد سهام، از ۲۵ آذر تاکنون برابر با ۱۹۷۵ قرارداد به ارزش بیش از صد و چهل میلیارد ریال مورد معامله قرارگرفته است.

امیدواری در ادامه خاطر نشان کرد: برنامه های آگاه سازی و ارائه اطلاعات کاربردی به سرمایه گذاران با هدف معرفی بهتر سرمایه گذاران با قراردادهای آتی نقش بسزایی در افزایش معاملات این ابزار مالی منحصر به فرد دارد. از اینرو مرکز مالی ایران، علاوه بر طراحی این دوره که خاص مدیران است، دوره آتی سبد سهام را با حضور سایر فعالان بازار سرمایه برگزار کرد که مورد استقبال علاقه‌مندان قرار گرفت.

وی در پایان با اشاره به اهمیت این موضوع، هدف از فعالیت‌های آموزشی را فرهنگ‌سازی استفاده از این ابزارها و به‌کارگیری موثر آنها در بازارسرمایه دانست. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص کلاس‌ها ونشست‌های تخصصی ‌آشنایی با قرارداد آتی سبد سهام می‌توانند با شماره تلفن ۶۶۷۲۴۳۴۳ تماس بگیرند.

سکه نیوز

جای خالی ابزار کنترل ریسک در بازارهای مالی کشور

اگر اجماعی در خصوص مسیر حرکت نقدینگی‌ها از سطح جامعه به سمت تولید در اقتصاد صورت گیرد، بهینه ترین جهت دهی از کانال و مسیر «بازار سرمایه و بورس» ممکن می‌شود، جایی که با مکانیزم عرضه و تقاضا، تخصیص بهینه منابع به بهترین شیوه ممکن صورت خواهد گرفت.

با همه این اوصاف در کنار رونق و فعالیت بازار سرمایه، بورس اوراق بهادار دو ماموریت اساسی دارد که ماموریت اصلی آن تامین مالی دراز مدت بنگاه‌های اقتصادی است و وظیفه دوم مدیریت ریسک است که از طریق ابزارهای پوشش ریسک سرمایه‌گذار در مورد تصمیمات سرمایه‌گذاری ریسک‌هایش را پوشش می‌دهد. توجه به سرمایه‌گذاران و اطمینان به حضور آنان در بورس در مواقعی که ریسک بازار بالا می‌رود از موضوعاتی است که اگر چه وظیفه اصلی نیست، اما اهمیت آن کمتر از پوشش مالی بنگاه‌ها نیست. برای اغلب سرمایه‌گذاران این مساله اهمیت دارد که با کاهش ریسک، بازار سرمایه به سهامداران اطمینان دهد که با ورود سرمایه‌ها به این بازار، از سود مناسبی برخوردار شوند. البته بازار سرمایه و بورس همچون دیگر بازارها با ذات ریسک همراه است، اما عدم شناخت و آگاهی و از سویی ریسک موجود در بازار باعث شده برخی از سرمایه‌گذاران با احتیاط بیشتری گام در این بازار بگذارند شاید به همین دلیل است که در همه بازارهای مالی و کالایی جهان و ایران به موضوع پوشش ریسک در بازار سرمایه توجه می‌شود.

اهمیت این موضوع باعث شده سازمان بورس و اوراق بهادار در اولویت‌های پژوهشی خود توجه ویژه‌ای به موضوع «ابزار و روش‌های پوشش ریسک در بازار سرمایه» داشته باشد. برای بررسی این موضوع، با دو نفر از کارشناسان صحبت کرده ایم که مشروح آن در پی می‌آید.

علی سنگینیان یکی از کارشناسان بازار سرمایه درباره اینکه یکی از نقاط ضعف بورس تهران «نبود ابزار کنترل ریسک» است و آیا به نظر وی بیان این موضوع درست است؟ گفت: این گزاره نه تنها برای بورس تهران، بلکه برای کل بازار مالی ایران صادق است. به عبارت دیگر، فعالان اقتصادی در بازار پول و سرمایه، ابزارهای متداول دنیا برای پوشش ریسک را در اختیار ندارند و از این‌ رو کاملا در مقابل نوسان‌های بازار بی دفاع هستند.

سنگینیان درباره ابزارهای مورد استفاده در بورس افزود: در ادبیات مالی، بازار مشتقه به عنوان مکمل ابزارهای کنترل ریسک بازار نقدی شناخته می‌شود، چرا که این بازار کمتر کارکرد تامین مالی دارد اما با ارائه ابزارهای پوشش ریسک، اطمینان کافی برای سرمایه‌گذاران فعال در بازار نقدی ایجاد می‌کند و باعث توسعه و تقویت کارکردهای بازار نقدی می‌شود. همین ویژگی برای بازار ارز یا بازار محصولات کشاورزی هم قابل تصور است.

مدیرعامل تامین سرمایه امین با اشاره به اینکه چند سال پیش تلاش شد با ایجاد معاملات آتی سهام تا حدودی از ریسک بازار کم شود، اما این معاملات رونقی نگرفت، اظهار کرد: عدم رونق معاملات آتی سهام بیشتر ناشی از مشکلات فنی و نرم افزاری بود هر چند محدودیت‌های بازار نقدی به عنوان بازار دارایی پایه و دانش معامله‌گران و سرمایه‌گذاران هم در کندی رشد آن بی‌تاثیر نبود اما باور دارم در صورت حل مشکلات نرم‌افزاری، حتما مشکلات دیگر در طول فعالیت بازار رفع می‌شد و الان ما شاهد بازاری قوی در این حوزه بودیم. هر چند که محدودیت‌های فنی و عدم همکاری نهادهای مرتبط باعث شد این اقدام ارزشمند به نتیجه نرسد.

وی در ادامه یادآور شد: اگرچه بازار سرمایه ما از تجربه معاملات آتی سکه طلا برخوردار بود، اما آتی سهام با توجه به ویژگی‌های دارایی پایه، از پیچیدگی‌های خاصی برخوردار است و نیازمند سامانه‌های معاملاتی و پایاپای پیشرفته‌ای است که باید از خارج از کشور تهیه می‌شد. مسوولان بازار سرمایه با توجه به مشکلات تجربه شده در استقرار سامانه معاملاتی بازار نقدی و برخی عدم هماهنگی‌ها، اصرار بر توسعه آن در داخل کشور داشتند که به رغم تلاش فراوان بورس تهران برای توسعه نرم‌افزار بومی، بازهم به دلیل اصرار به استفاده از سامانه بازار نقدی برای معاملات آتی بدون توجه به محدودیت‌های آن، به سرانجام نرسید.

به اعتقاد سنگینیان، در صورت استفاده از نرم افزار توسعه داده شده توسط بورس تهران، بازار آتی بعد از دو تا سه سال به بازاری قوی تبدیل می‌شد.

این کارشناس بورس در ادامه با اشاره به اینکه بازار آتی سهام و طلا از نظر کارکردی با یکدیگر قابل مقایسه نیستند، خاطرنشان کرد: بازار سهم با ایجاد پوشش ریسک و کمک به کشف قیمت، به دنبال توسعه بازار نقدی سهام و توسعه سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد اقتصادی است، اما بازار آتی طلا بیشتر کارکردهای سفته‌بازی دارد چون دارایی پایه آن یک دارایی با ماهیت سرمایه‌گذاری مولد نیست. مدیرعامل تامین سرمایه امین با بیان اینکه سال گذشته معاملات اوراق تبعی به عنوان یک راه حل برای کاهش ریسک مطرح شد اما این آپشن هم راه به جایی نبرد و به دلیل بهبود شرایط بازار، فراموش شد، تصریح کرد: عقیده دارم در این بازار که ماهیت کاملا وارداتی دارد و ما مصرف‌کننده دانش دیگران هستیم نباید به دنبال اختراع چرخ باشیم.

سنگینیان خاطرنشان کرد: ابزارهای کاملا استانداردی برای پوشش ریسک در دنیا معرفی شده است و کم و بیش به همان شکل استاندارد در دنیا استفاده می‌شود، اما ما اصرار داریم آنها را تغییر داده و بومی کنیم و در نهایت کارکرد آنها را هم تغییر دهیم. اختیار معامله تبعی، صندوق‌های زمین و ساختمان و صندوق‌های قابل معامله در بورس نمونه‌ای از این تغییرات هستند.

وی در ادامه افزود: دوم اینکه این ابزارها نیازمند زیر ساخت‌های مناسب و سیاست‌های باثبات هستند و استفاده مقطعی از آنها و به‌کارگیری زیرساخت‌های فنی ناکارآمد است و بعد فراموشی آنها کمکی به بازار سرمایه نخواهد کرد.

مدیرعامل تامین سرمایه امین در خصوص اینکه چه پیشنهادهایی برای کاهش ریسک در بورس تهران از طریق تغییر قوانین یا ایجاد ابزارهای معاملاتی جدید دارد؟ تاکید کرد: به هر حال ابزارهای پوشش ریسک کاملا شناخته شده هستند، بنابراین به کارگیری آنها ساده‌ترین روش برای کمک به مدیریت ریسک سرمایه‌گذاران است. از این‌رو باید افزایش نقدشوندگی بازار نقدی به عنوان بازار پایه، توسعه ابزارهای سرمایه‌گذاری جمعی مانند صندوق‌ها، افزایش شفافیت اطلاعاتی، ایجاد بازاری مستقل برای معاملات ابزارهای پوشش ریسک شامل قراردادهای آتی و اختیار معامله، تهیه نرم‌افزاری استاندارد و پیشرفته برای معاملات و تسویه این ابزارها به جای تلاش برای خوراندن نرم‌افزار بازار نقدی به هر ابزار، آموزش فعالان بازار و در نهایت استفاده از ابزارهای استاندارد در این بازار مورد توجه قرار گیرد.

مولود رحمانیان یکی از کارگزاران بورس نیز در خصوص «نبود ابزار کنترل ریسک» به عنوان یکی از نقاط ضعف بورس تهران گفت: اگرچه بورس تهران نسبت به سال‌های گذشته از عمق بیشتری برخوردار است، اما ابزارهای نوین مالی جهت مدیریت و کنترل ریسک رشد متناسبی نداشته اند. هر بازار کارآمدی نیازمند ابزارهایی است تا رضایت مشتریان خود را فراهم کند در بازارهای مالی نیز باید سرمایه‌گذاران تا حد امکان روی میزان ریسکی که خواهان آن هستند، کنترل داشته باشند.

رحمانیان در ادامه افزود: مهندسی مالی در دو حوزه بومی سازی ابزارهای رایج در دنیا و طراحی ابزارهای جدید متناسب با شرایط فرهنگی از پتانسیل برخوردار است. به همین دلیل ما شاهد هستیم که با وجود تقاضای مناسب سرمایه‌گذاران هنوز ابزارهای لازم ارائه نشده است.

رحمانیان درباره عدم رونق معاملات بازار قراردادهای آتی سهام اظهار کرد: همانگونه که در جریان هستید قرارداد آتی در دو بازار کالایی و سهام در شرایط یکسان اقتصادی ارائه شد، باید پرسید که چرا در یک بازار مانند آتی سکه موفقیت خوبی کسب و استقبال شد اما در بازار دیگر رونق نگرفت. برخی از کارشناسان تفاوت اصلی را در طراحی مکانیسم این دو قرارداد می‌دانند به گونه‌ای که در سهام مسوولیت اصلی متوجه کارگزار بود در صورتی که کارگزار نه منافع کافی برای قبول این مسوولیت‌ها را داشت و نه نیروی انسانی لازم را برای اعتبار سنجی مشتریان در اختیار دارد. برخی هم تفاوت‌های ذاتی دو بازار کالایی و سهام را علت اصلی می‌دانند.

رحمانیان در ادامه با اشاره به اینکه در بازارهای جهانی مهم‌ترین شاخص موفقیت یک قرارداد مالی، میزان حجم معاملات روی آن قرارداد است، بنابراین قرارداد آتی روی شاخص سهام تعریف می‌شود تا دامنه وسیع‌تری از سرمایه‌گذاران را جذب کند، عنوان کرد: با توجه به اینکه امکان تحویل شاخص عملا وجود ندارد این موضوع با مشکلات فقهی روبه‌رو‌ است و قرارداد آتی سهام ارائه شد، اما راهکاری برای حل مشکل اصلی یعنی توسعه حجم معاملات به صورت همزمان صورت نگرفت و حتی ارائه قرارداد در حجم محدودی اجرایی شد و هنوز بسیاری از سرمایه‌گذاران با سازوکار و کارکرد این قرارداد آشنایی ندارند. مشکلات نرم افزاری و سخت‌افزاری نیز از دیگر مشکلات بود که عملا جلوی ارائه کامل قرارداد به عموم را گرفت و نتیجه‌گیری فعلی در مورد قرارداد آتی سهام همانند استنتاج آماری از روی نمونه برای جامعه است.

رحمانیان درباره وضعیت قراردادهای آتی تصریح کرد: در سال‌های گذشته بسیاری از سرمایه‌گذاران با مفاهیم قرارداد آتی آشنایی نداشتند و نوسانات شدید قیمت‌ها نیز عملا مانع از معرفی قراردادهای جدید شده است. به عنوان نمونه، ابزارهای کنترل ریسک فولاد مبارکه اصفهان در دو سال گذشته با همکاری مطالعات بورس کالای ایران مطالعات جامعی در خصوص قرارداد آتی فولاد انجام داد، اما راه‌اندازی قرارداد منوط به ایجاد ثبات در بازار شد که البته شرکت مشکلات ناشی از تعریف قرارداد را از کاستی‌های ساختاری بازار فیزیکی تشخیص داد و در جهت رفع آنها اقدام کرد. وی درباره اینکه چه پیشنهادهایی برای کاهش ریسک در بورس تهران از طریق تغییر قوانین یا ایجاد ابزارهای معاملاتی جدید دارد، گفت: مهم‌ترین مساله‌ این است که ما در طراحی قراردادهای جدید، تقسیم کار نهادهای مختلف را متناسب با توانایی آنها انجام بدهیم تا زمینه ادامه فعالیت فراهم شود. مساله آموزش سرمایه‌گذاران نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. رحمانیان در پایان اظهار امیدواری کرد که با توجه به مطالعاتی که در چند سال گذشته صورت گرفته بتوان با بازگشت ثبات به اقتصاد کلان کشور شاهد ارائه تنوع ابزارهای مالی جدید به صورت همزمان بود و بازار سرمایه به درجه بالایی از بلوغ برسد.

ادامه افزایش نرخ بهره آمریکا / حرکت ایران در خلاف مسیر جهان

با وجود اینکه اقتصادهای جهان از افزایش نرخ بهره برای کنترل تورم استفاده می‌کنند، اما تصمیمات سیاست‌گذاران ایران در خلاف این مسیر است.

به گزارش تجارت‌نیوز، اثرات تورمی شیوع ویروس کرونا و همچنین تبعات جنگ روسیه و اوکراین، بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف را به تکاپو انداخته تا از افزایش نرخ بهره برای کنترل تورم استفاده کنند. با این وجود به نظر می‌رسد که سیاست‌گذاران اقتصادی در ایران همچنان اعتقادی به استفاده از ابزارهای پولی برای کنترل تورم ندارند.

افزایش دوباره نرخ بهره آمریکا

شب گذشته، فدرال رزرو یا همان بانک مرکزی ایالات متحده، نرخ بهره جدید شبکه بانکی آمریکا را اعلام کرد. این نرخ مطابق پیش‌بینی کارشناسان، با افزایش ۰.۷۵ درصدی به ۲،۵ درصد رسید.

روند افزایش نرخ بهره فدرال رزرو، از مارس سال ۲۰۲۲ آغاز شد. افزایش نقدینگی در اقتصاد به واسطه وام‌هایی که دولت آمریکا در زمان پاندمی کرونا به مردم پرداخت کرده بود، به همراه اثرات جنگ اوکراین و روسیه، فدرال رزرو را بر آن داشت که از ابزار نرخ بهره برای کنترل تورم استفاده کند.

به این ترتیب نرخ بهره از حدود صفر، به ۰.۲۵ درصد افزایش یافت. اما این پایان ماجرا نبود و نرخ بهره آمریکا در ادامه به ۱٫۷۵ درصد رسید و رکورد ۳۰ساله خود را شکست. حالا هم نرخ بهره فدرال رزرو در ادامه روند صعودی خود به ۲،۵ درصد رسیده است.

البته آمریکا تنها کشوری نبود که از ابزار نرخ بهره برای کنترل نرخ تورم استفاده کرد.

افزایش نرخ بهره در بانک‌های اروپا و آسیا

اواخر هفته گذشته، بانک مرکزی اروپا برای اولین بار در بیش از یک دهه، نرخ بهره خود را افزایش داد. به این ترتیب، نرخ بهره بانکی در منطقه یورو از صفر به نیم درصد رسید. همچنین بانک مرکزی اروپا اعلام کرد که احتمال افزایش بیشتر نرخ بهره متناسب با شرایط آتی بازار پول منطقه وجود دارد.

بسیاری از بانک‌های مرکزی آسیایی نیز گرچه با تاخیر، اما در مسیر افزایش نرخ بهره قدم گذاشته‌اند. کره جنوبی، هند، سنگاپور، فیلیپین و تایلند از کشورهایی هستند که برای مقابله با موج تورم جهانی، نرخ بهره خود را افزایش داده‌اند.

اقتصاد ایران در جهت مخالف جهان

به‌رغم اینکه اقتصادهای بزرگ از نرخ بهره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترل تورم استفاده می‌کنند، سیاست‌گذاران ایرانی در خلاف این جهت حرکت می‌کنند.

نرخ بهره سپرده،‌ مدت‌هاست در محدوده ۱۸ درصد ثابت باقی مانده و دولت به کلی استفاده از این ابزار را به فراموشی ابزارهای کنترل ریسک سپرده است. در حال حاضر، تنها نرخ سود بین‌بانکی در اقتصاد ایران متغیر است. اما با وجود حرکت سود بین‌بانکی در یک روند صعودی از ابتدای امسال، دولت و بانک مرکزی تصمیم به کنترل آن گرفته‌اند.

حال به نظر می‌رسد اعتراض‌های ممتد بورسی‌ها به افزایش نرخ بهره بین‌بانکی و فشار دولت، بالاخره بانک مرکزی را تسلیم کرده است. به این ترتیب باید منتظر کاهش نرخ بهره بین‌بانکی در آینده باشیم.

چه چیزی مهم‌تر از کنترل تورم است؟

آمریکا و اروپا در حالی برای کنترل تورم به چنین تکاپویی افتادند که تورم آنها به حدود ۹ درصد رسیده است. اما اقتصاد ایران سال‌هاست با تورم‌های بالای ۴۰ درصد دست و پنجه نرم می‌کند. شاخصی که دو ماهی می‌شود سقف ۵۰ درصد را هم پشت سر گذاشته است. در ابن شرایط، سیاست‌گذاران اقتصادی نه‌تنها اقدامی برای کنترل تورم انجام نمی‌دهند، بلکه برای حفظ سرمایه عده‌ای در بورس، سیاست‌های تورم‌زا هم اتخاذ می‌کنند.

بی‌شک، هزینه‌ این سیاست‌گذاری‌های ذی‌نفعانه، فقط و فقط بر دوش مردم خواهد بود. مردمی که همین‌ حالا هم با تورم بالای ۴۰ درصد و تورم مواد غذایی بالای ۸۰ درصد، برای تامین معیشت خانواده‌های خود با مشکلات جدی مواجه هستند.

حال سوالی که دولت و سیاست‌گذاران اقتصادی باید به آن پاسخ دهند این است که در شرایط کنونی، چه چیزی مهم‌تر از کنترل تورم است؟

پیشگیری سیلاب استهبان ممکن بود/ احتمال فاجعه مشابه در تهران

تاکنون سیلاب در شهرستان استهبان استان فارس ۲۲ کشته به جا گذاشته است. این اعداد جان‌هایی است که در عصر فناوری قربانی بی‌توجهی به روش‌ها و ابزار مقابله با سیلاب شدند.

کامیار فکور: بارش شدید در شهرستان استهبان حوالی سلطان شهباز در عصر جمعه، ۳۱ تیر منجر به سیلابی در محدوده رودخانه رودبال در استان فارس شد و تا کنون ۲۲ کشته به جا گذاشته است.

دیروز محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور در تماس تلفنی از استاندار فارس خواسته تا زمینه‌های شکل‌گیری این حادثه با دقت بررسی شود و ضمن ارسال گزارش کارشناسی و دقیق، اقدامات لازم برای پیشگیری از تکرار چنین حوادثی صورت گیرد.

کاهش آثار این پدیده خانه‌خراب‌کن، نیازمند زیرساخت‌های شهری و روستایی،‌ ایجاد سامانه‌های پیش‌بینی و هشدار و همچنین آموزش مردم و جوامع محلی است. اقداماتی که اگر صورت نگیرد با هر بار ایجاد سیل و پس از آن، تماس‌های تلفنی مسئولین، از میزان خسارت‌های جانی و مادی آن کم نمی‌شود.

در زمینه مدیریت ریسک و سیلاب با کامران امامی، نماینده ایران و رییس کارگروه مدیریت تطبیقی سیلاب در کمیسیون ICID گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

سیلاب به وجود آمده در استهبان استان فارس ناشی از چه جریان جوی بوده است و چقدر می‌توان افزایش فراوانی سیلاب‌های کشور را از سر تغییرات اقلیمی دید؟

معمولا در تابستان در جنوب شرق کشور سیلاب‌های موسمی پدید می‌آید. به همین خاطر است که بیشترین سیلاب‌های رودخانه سرباز و دیگر رودخانه‌های بلوچستان در تابستان روی می‌دهد. احتمالا سیل استهبان استان فارس نیز ناشی از همین جریان باشد. در رابطه با ارتباط این سیلاب‌ها و تغییر اقلیم نمی‌توان در یک زمان کوتاه این بررسی را انجام داد و نیازمند تحقیقات بلندمدت است. با این وجود کمیته بین‌المللی که درمورد تغییر اقلیم تشکیل شده بر این نکته صحه می‌گذارد که فراوانی سیلاب‌ها و خشکسالی‌ها در اثر تغییر اقلیم در جهان بیشتر شده و خواهد شد.

فکر می‌کنید چرا با وجود تلفات جانی و مادی متعدد در سیلاب‌ها همچنان اقدامات کافی و موثری برای مقابله با این بلای طبیعی صورت نگرفته است؟

متاسفانه در ایران خیلی جدی به بحث‌های مدیریت سیلاب و روش‌های کاهش تلفات و خسارات آن پرداخته نمی‌شود و با هر سیلی که می‌آید جان چند انسان گرفته می‌شود و تا مدتی توجه‌ افکار عمومی جلب می‌شود و بعد همه چیز فراموش می‌شود تا سیلاب بعدی. یکی از دلایل این بی‌توجهی این است که ما یک جامعه کوتاه‌مدت شده‌ایم.

جامعه‌ کوتاه مدت به حوادثی که یکبار در بازه‌های بلندمدت مانند ۳۰ ساله یا ۱۰۰ ساله اتفاق می‌افتد خیلی توجهی ندارد و بنابراین خیلی آمادگی لازم را برای مقابله با این مخاطرات طبیعی کسب نمی‌کند. در ژاپن در ۴۰ سال گذشته متوسط تلفات ناشی از سیلاب ۸۰ نفر بوده و در این کشور که سیل‌خیزی بسیار شدیدتری از نظر تراکم جمعیت، بارش و شیب رودخانه‌ها نسبت به ایران‌ دارد موفق شدند که در یک دوره ۴۰ ساله نسبت تعداد تلفات جانی سیلاب‌ها به جمعیت را نزدیک به ۲۶ برابر کاهش دهند.

مقایسه آمار کشته‌شدگان سالانه در ژاپن را با وجود تعدد سیلاب‌ها و جمعیت بالا با تلفات جانی کشورمان نشان می‌دهد که کارهای بسیار زیادی در زمینه مدیریت سیلاب داریم (تنها در سیلاب استهبان استان فارس تاکنون ۲۲ نفر کشته شده‌اند). در عین حال مدیریت سیلاب و مدیریت خشکسالی دو روی یک سکه هستند.

مقابله با این سیلاب‌ها نیازمند چه اقداماتی است؟

یک امر مهم در این زمینه آموزش افراد از طریق مدارس، رسانه‌ها، فیلم‌ها و بروشورها است. به طور کلی مسئله خطرپذیری در کشور ما جا نیافتاده است و باید آموزش به مردم پررنگ‌تر از همیشه انجام شود. در مدارس ژاپن پشت کتاب درسی دانش‌آموزان نقشه سیل‌گرفتگی آن شهر وجود دارد تا اگر سیلاب جاری شد دانش‌آموزان بدانند که کجای شهر امن است.

مردم باید بدانند ۱۰ سانتی‌متر سیل انسان را و ۲۰ سانتی متر سیل می‌تواند یک ماشین را با خود ببرد. برای مثال در جریان سونامی ۲۰۰۴ اقیانوس هند، آشنایی اولیه یک دختر دانش‌آموز به سونامی که توسط معلم مدرسه در کلاس حاصل شده بود موجب نجات جان ده‌ها نفر گردید. در رابطه با آموزش عمومی فعالیت زیادی در رسانه‌ها و به‌خصوص رسانه‌های تصویری مورد نیاز است.

از طرف دیگر برای مقابله با سیلاب تمام مناطق پرخطر باید شناسایی شود. زمانی که در یک رودخانه سیل جاری می‌شود نباید خیلی زیاد شوکه شویم چرا که در بیشتر موارد حداقل ۵۰ سال آمار سیلاب این رودخانه را داشته‌ایم و باید ابعاد حدودی سیلاب‌های بزرگ آن رودخانه برآورد می‌کردیم. مطالعات پهنه‌بندی پیش‌بینی می‌کند که چه پهنه‌هایی را ممکن است سیلاب بگیرد.

پس از شناسایی پهنه‌های پرخطر باید سامانه پیش‌بینی و هشدار سیلاب ایجاد شود. امروزه سیستم‌های ارتباطی بسیار پیشرفته شده و سامانه‌ها می‌توانند سریعا افراد را از عمق سیلاب و اقدامات حفاظتی لازم آگاه کنند. این اطلاع‌رسانی‌ها در بسیاری از زمان‌ها می‌تواند به وسیله تلفن‌های همراه انجام شود، به این صورت که به مردمی که در یک منطقه خاص هستند پیام هشدار داده شود تا از رودخانه دوری کنند.

تجارب جهانی در مدیریت ریسک و مقابله با بلایای طبیعی چه بوده است؟

در کشورهای توسعه یافته ۱۰ تا ۲۰ درصد از ثروت تولید شده را در زمینه ایمنی و کاهش ریسک و سلامت عمومی سرمایه‌گذاری می‌کنند. اما چنین سرمایه‌گذاری در ایران به هیچ عنوان انجام نمی‌شود. در سال ۲۰۰۴ سونامی بزرگی در جنوب شرق آسیا اتفاق افتاد که حدود ۳۰۰ هزار نفر تلفات به جا گذاشت. یک سال پیش از این سونامی پیشنهاد شده بود که یک سامانه هشدار سونامی در اقیانوس هند اجرا شود اما از آنجایی که از سال ۱۸۸۳ سونامی بزرگی در جنوب شرق آسیا به وقوع نپیوسته بود افراد تصمیم‌گیر ضرورت این مسئله را درک نمی‌کردند.

هزینه ایجاد این سامانه ۷۰ میلیون دلار برآورد شده بود و برای کشورهای آن منطقه خیلی رقم بزرگی نبود و اگر اجرایی می‌شد تلفات به وجود آمده بسیار کمتر از ۳۰۰ هزار نفر می‌بود. از طرف دیگر ۶۰ سال پیش در هلند طوفانی دریایی اتفاق افتاد که ابزارهای کنترل ریسک ابزارهای کنترل ریسک در نتیجه آن ۲ هزار نفر کشته شدند.

پس از آن واقعه ۲۰ درصد از تولید ناخالص ملی این کشوررا برای طرح عظیم دلتا برای مقابله با طوفان‌های دریایی هزینه کردند. در ژاپن نیز حدود ۶۰ سال پیش طوفانی اتفاق افتاد که ۵۵۰۰ نفر کشته به جا گذاشت و پس از آن یک سری قوانینی مصوب شد که کمک بزرگی به کاهش تلفات انسانی در بلایای طبیعی داشت. در ژاپن نسبت به ۴۰ سال گذشته نسبت تعداد تلفات به جمعیت حدود ۲۵ برابر کمتر شده است.

ما در کشور چه کارهایی باید انجام بدهیم؟

در ایران برای مقابله با بلایای طبیعی قوانین را باید به روز کرد و مهمتر از آن اجرای کامل این قوانین را باید در دستور کار قرار داد. به‌روزسازی، تدوین و اجرای جدی این قوانین است که می‌تواند آموزش همگانی را در مقابله با سیلاب افزایش دهد و ایجاد سامانه‌های پیش‌بینی و هشدار را در شرایط خاص الزامی نماید. در کشور ما هم سوابقی از طراحی و نصب سامانه‌های پیش‌بینی و هشدار سیل برای شهرها تهیه و اجرا شده است اما متاسفانه به دلیل جدی نگرفتن این سامانه‌ها و نبود متولی بهره‌برداری، از آنها استفاده نمی‌شود.

برای مقایسه در یکی از مناطق تفریحی مالزی سیلابی به وقوع پیوست و ۴ نفر در جریان آن جان خود را از دست دادند. در حدود ۲ سال بعد سامانه هشدار سیلاب که بر اساس بارش حوضه بالادست کار می‌کرد به طور کامل راه‌اندازی شد. این در حالی است که ۳۵ سال بعد از سیلاب مهیب گلاب‌دره و دربند در سال ۱۳۶۶ که منجر به کشته شدن بیش از ۳۰۰ نفر شد، هنوز سامانه پیش‌بینی و هشدار سیلاب این دو حوضه در مهمترین نقاط پایتخت راه‌اندازی نشده است. این در حالی است که در صورت وقوع سیلابی مشابه ۱۳۶۶ و ورودی آب به مترو تجریش، فاجعه بزرگی با تلفات انسانی بسیار زیاد ممکن است روی دهد.

البته باید صحبت خود را با یک تجربه تاریخی موفق کشورمان در زمینه مدیریت سیلاب تمام کنم. در سال ۱۳۱۳ در تبریز سیلاب بزرگی به وقوع پیوست که موجب آبگرفتگی و تخریب ۱۳۰۰ مغازه و خسارت مالی یک و نیم میلیون تومان آن زمان شد. شهردار وقت ارفع‌الملک جلیلی با جمع‌آوری ۲ میلیون تومان از مردم موفق شد طرح کنترل سیلاب را با هزینه‌کرد یک میلیون تومان احداث کند و با یک میلیون تومان باقیمانده ساختمان ساعت که از زیباترین ساختمانهای تبریز محسوب می‌شود را احداث کرد.