سرمایه گذاری خطرپذیر

سرمایه گذاری خطرپذیر

وقتی صحبت از تامین سرمایه و پول می‌شود نخستین مکانی که به ذهن می‌رسد بانک است. بانک‌ها تنها بخشی از نظام تامین سرمایه را بر عهده دارند و معمولا از پروژه‌های کلان با ریسک‌های کنترل شده حمایت مالی می‌کنند. شیوه کاری مرسوم آنها نیز وام دادن همراه با گرفتن وثیقه و با بهره مشخصی است که توسط بانک مرکزی تعیین می‌شود. با این اوصاف، بانک‌ها و موسسات اعتباری نسبت به تامین مالی پروژه‌هایی که سوددهی در بلندمدت دارند تمایلی نشان نمی‌دهند. در این میان کسب و کارهای نوپا که ضمانت‌های لازم را برای دریافت وام نداشته و صورت مالی پایداری نیز ندارند چطور می‌توانند به حیات خود ادامه داده و برای رسیدن به مراحل رشد و سوددهی تلاش کنند؟ کسب‌وکارهای نوپا در حالی بر پایه دانش و استعداد کارآفرینان جوانی پایه‌گذاری می‌شوند که اموال منقول و غیرمنقول قابل توجهی برای بانک‌ها ندارند. سرمایه اصلی این جوانان، استعداد، دانش و تلاش‌شان بوده و واقعیت اینجاست که بانک‌ها نمی‌توانند این موارد را به عنوان ضمانت در نظر بگیرند. این گونه است که ضرورت وجود شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر احساس می‌شود. شرکت‌هایی که با حضورشان، از پروژه‌های کارآفرینان حمایت کرده و آن‌ها را به ادامه مسیر دلگرم می‌کنند.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر واقعا خطر می‌پذیرند؟

شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در حالی بر روی کسب‌وکارها سرمایه‌گذاری می‌کنند که هنوز تمایز مشخصی بین کسب‌وکارهای نوپایی که موفق می‌شوند و کسب‌وکارهایی که شکست می‌خورند وجود ندارد. به گواه مقاله‌های معتبر دنیا مانند مقاله «سرمایه خطرپذیر چگونه کار می‌کند؟» از نشریه معتبر هاروارد بیزینس ریویو، محدوده سرمایه‌گذاری شرکت‌های خطرپذیر در زمانی است که پیش‌بینی موفقیت یا شکست تقریبا غیرممکن است و معمولا در ناحیه‌ای قرار دارد که یک پروژه نیاز به سرمایه مالی، مربی‌گری و دانش فنی کسب‌وکار برای رشد دارد. شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر از آن‌جا که برخلاف رویه‌های متداول سرمایه‌گذاری، بدون ضمانت، دانش و سرمایه‌شان را در اختیار جوانان ارزش‌آفرین قرار می‌دهند تمام تلاش‌شان را می‌کنند تا این جوانان را برای رسیدن به رویاهایشان یاری رسانند. شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به معنای واقعی کلمه شریک هستند و این‌گونه نیست که با هزار راه گوناگون قانونی و ضمانت‌های اجرایی بخواهند یا بتوانند در صورت به ثمر نرسیدن پروژه، سرمایه خود را (آن‌ هم بدون بهره) بازگردانند.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در محدوده سیاه‌رنگ بر روی کسب‌وکارها سرمایه‌گذاری می‌کنند

در این محدوده، معمولا امکان تمییز این که کدام کسب‌وکار موفق می‌شود وجود ندارد.

شرکت‌های خطرپذیر موسسات خیریه‌ای نیستند که صرفا به دنبال حمایت و رشد فضای کارآفرینی کشور باشند و سوددهی یا زیان‌ده بودن کسب و کارهای نوپا برایشان اهمیتی نداشته باشد. به عبارتی شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر از راه دیگری ریسک خود و سرمایه‌گذاران‌شان را کنترل می‌کنند؛ آنها سعی می‌کنند همپای کارآفرینان برای موفقیت کسب و کارشان تلاش کنند. این تلاش شرکت‌های خطرپذیر با انتقال دانش و تجربه امکان‌پذیر می‌شود. می‌توان این‌گونه استنباط کرد که چون ارائه سرمایه در ازای شراکت در کسب و کار بوده است، بنابراین سرمایه‌گذار خطرپذیر تمام توان خود را بکار می‌گیرد تا از طریق انتقال دانش و مربی‌گری، کسب و کار به موفقیت رسیده و چالش‌های پیش آمده را پشت سر بگذارد.

به همین دلیل در دنیا به شیوه سرمایه‌گذاری شرکت‌های خطرپذیر، معمولا سرمایه‌گذاری هوشمند یا «Smart Money» نیز می‌گویند؛ پولی که فراتر از پول بوده و می‌تواند مجموعه را علاوه بر حمایت مالی، حمایت دانشی، فکری و مدیریتی کرده و توانمندتر سازد.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و رشد اقتصادی کشورهای جهان

با وجود این که تنها چند دهه از حضور شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در اقتصاد جهانی می‌گذرد، بر اساس مقاله‌ «چه اندازه سرمایه خطرپذیر اقتصاد آمریکا را به پیش می‌راند؟» منتشر شده توسط مدرسه کسب‌وکار استنفورد، در بین هر پنج شرکت بزرگ جهانی که سهام‌شان در بازارهای بورس عرضه شده است، سه شرکت در مراحل رشدشان از خدمات شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر استفاده کرده‌اند. نکته جالب در مورد این آمار این است که بدانیم بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهانی تاریخچه‌ای طولانی دارند و پیش از به وجود آمدن شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در اقتصاد جهانی وجود داشته‌اند، وگرنه این آمار بسیار بالاتر از آمار فعلی بود. مطالعات نشان می‌دهد شرکت‌های مطرحی در ایالات متحده از جمله گوگل و فیس‌بوک و نیز شرکت‌های مشابه این‌ها در چین یعنی بایدو(Baidu) و تنسنت(Tencent) در مراحل شکل‌گیری و رشد از خدمات شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر استفاده کرده‌اند. همچنین در این میان نباید از نقش حکومت‌ها در توسعه این نوع شرکت‌ها غافل شد. به طور مثال با تصویب قانونی حیاتی در سال 1979 در کشور آمریکا که به موجب آن امکان تامین سرمایه توسط نهادهایی همچون صندوق‌ بازنشستگی در شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر فراهم آمد، فعالیت این شرکت‌ها بسیار اثربخش‌تر از پیش شد. پیش از تصویب این قانون سرمایه گذاری خطرپذیر تنها 18 درصد از شرکت‌ها از خدمات شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر استفاده کرده بودند، اما آمار نشان می‌داد که در سال‌های اولیه پس از تصویب این قانون، 42 درصد از شرکت‌ها از خدمات شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر بهره بردند. بنابر این نوع داده است که کارشناسان یکی از عوامل اصلی رشد اقتصادی کشور آمریکا را حضور شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و حمایت بی‌شائبه دولت از آنان می‌دانند. البته این اتفاق تنها محدود به ایالات متحده نیست، تقریبا تمام کشورهای توسعه‌یافته از مزایای حضور این شرکت‌ها بهره می‌برند. به طور مثال در کشور سنگاپور، تنها در سال 2015، سرمایه‌ای بیش از یک میلیارد دلار توسط شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر بر روی استارت‌آپ‌ها سرمایه‌گذاری شده است. این میزان سرمایه بیش از صد درصد در مقایسه با سال 2013 رشد داشته است. در دوره‌ مشابه، بیش از 120 میلیارد یوان در کشور چین نیز سرمایه‌گذاری خطرپذیر صورت پذیرفته است. همچنین این نوع شرکت‌ها، از سال 1984 یعنی بیش از سی سال قبل در مالزی به وجود آمده‌اند. اخیرا نیز با اختصاص سرمایه‌ اولیه‌ 100 میلیون‌دلاری، شرکت MACVAP به همراه بانک توسعه اسلامی (IDB) درصدد سرمایه‌گذاری بر روی استارت‌آپ‌های کشورهای اسلامی هستند.‌ این‌ها همه نشانگر نقش اساسی شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در اقتصاد امروز جهان است. از این رو حمایت از شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کشور از جمله صندوق جسورانه سرآوا، بیش از پیش برای رشد اقتصادی و توسعه بخش خصوصی کشورمان جدی و حیاتی به نظر می‌رسد.

نقش شرکت‌های خطرپذیر در پیش‌برد علم و فناوری

تحقیقات متعددی وجود دارند که نشان می‌دهند متوسط بودجه‌ای که در شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای پیش‌برد علم و فناوری صرف می‌شود بسیار بالاتر از متوسط بودجه در شرکت‌های سنتی است. به طور مثال 82 درصد از کل بودجه اختصاص داده شده به تحقیق و توسعه در شرکت‌های سهامی عام که در دو دهه اخیر در کشور آمریکا شکل گرفته‌اند، از طرف شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر تامین شده و همچنین بخش اعظمی از بودجه سرمایه‌گذاری 60 میلیارد دلاری شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کشور آمریکا در سال 2015 به تحقیق و توسعه اختصاص داده شده ‌است. شرکت‌های خطرپذیر معمولا در سه حوزه فناوری اطلاعات، تجارت الکترونیک و زیست فناوری سرمایه‌گذاری می‌کنند. هر سه حوزه نیازمند توجه جدی به دانش و فناوری است و عملا بدون دانش و فناوری امکان نوآوری و به وجود آمدن کسب‌وکارهای نو در این سه حوزه وجود ندارد. البته نگاه کوتاه‌نگرانه‌ای وجود دارد که به طور مثال حوزه خرده‌فروشی آنلاین را به عنوان حوزه‌ای دانش‌محور نمی‌بیند، که اگر ذره‌ای تجربه و حضور در این نوع کسب‌وکار وجود داشته باشد، به سادگی قابل درک است که برای بهینه‌سازی عملیات، انبارداری، مشتری مداری و خدمات تحویل در مقیاس بزرگ نیازمند فرآیندهای دقیق علمی مبتنی بر جدیدترین فناوری‌ها هستیم. به همین دلیل است که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، بودجه تخصیصی توسط این شرکت‌ها در حوزه علم با بودجه اختصاصی دولت و دانشگاه‌ها قابل‌ مقایسه است و باعث ایجاد رشد چشمگیر علمی می‌شوند.

نقش شرکت‌های خطرپذیر در اشتغال‌آفرینی

علاوه بر نقش مستقیم شرکت‌های خطرپذیر در آفرینش کسب‌وکارهای دانش‌محور و گسترش فضای کار، این شرکت‌ها به واسطه امکاناتی که کسب‌وکارهای سرمایه گذاری خطرپذیر نو در اشتغال‌آفرینی و کاهش چشمگیر هزینه‌های اطلاع‌رسانی دارند، نقش مهمی در کاهش نرخ بیکاری ایفا می‌کنند. به عنوان مثال، امروزه بسیاری از افرادی که مهارتی برای ارائه دارند (مثل معلمی، باغبانی و غیره) می‌توانند با هزینه‌های پایینی به معرفی خود بپردازند و به صورت خویش‌فرما به کار مشغول شوند. این روند هزینه‌های دلالی بی‌فایده و انحصاری را که پیش از این در بسیاری از حوزه‌ها وجود داشت از بین می‌برد و فضای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در کشور را توسعه می‌دهد. فراموش نکنیم این نوع روند زودبازده است و بار سنگینی را هم از دوش دولت‌ها برای اشتغال‌آفرینی بر می‌دارد و در کنار این‌ها موجب توسعه بخش خصوصی می‌شود. یکی از شرکت‌های خوبی که در این زمینه در ایران فعال است، شرکت فرانش است که در حوزه آموزش ویدئویی آنلاین فعالیت می‌کند؛ با امکاناتی که این شرکت در اختیار کاربران قرار می‌دهد، همه امکان این را دارند تا مهارت‌های خود را در اختیار سایر کاربران قرار دهند. از این طریق نگرانی‌های بسیاری در باب آگاهی‌بخشی و هزینه‌های گزاف تبلیغاتی از میان می‌رود و صاحبان حرفه و مهارت می‌توانند خود را در معرض دید میلیون‌ها نفر قرار دهند، که هم به توسعه بخش آموزش کشور کمک می‌نماید و هم اشتغال‌زایی چشمگیری را ایجاد می‌کند.

تفاوت سرمایه‌گذاری خطرپذیر با انواع دیگر سرمایه‌گذاری

سرمایه‌گذاری خطرپذیر با انواع دیگر سرمایه‌گذاری تفاوت‌هایی اساسی دارد که باید در ذهن داشته باشیم. نقدینگی و تامین مالی در کسب‌وکارها نقش جریان خون در بدن انسان را دارد. بدون خون انسانی وجود ندارد و بدون تامین مالی، نه کسب‌وکاری و نه اشتغالی. بسیاری از آفت‌هایی که جوامع مختلف با آن درگیرند، از نرخ بالای بیکاری ایجاد می‌شود. ایران با در اختیار داشتن بیش از سی میلیون جوان و حدود پنج میلیون فارغ‌التحصیل رشته‌های مهندسی، بستر بسیار مناسبی برای رشد و کارآفرینی دارد. اما از یاد نبریم که کارآفرینی هنگامی موثر است که همراه با ارزش آفرینی باشد؛ به عنوان مثال کسب‌وکارهای نو بسیاری وجود دارد که در عین این که محصولاتی نوآورانه عرضه می‌کنند شکست می‌خورند، زیرا ارزش خاصی برای مصرف‌کنندگان بوجود نیاورده‌اند. سرمایه‌گذاران معمولا در پی نوعی سرمایه‌گذاری بی‌دردسر و با ریسک پایین هستند، از این رو سرمایه خود را یا در بانک‌ها قرار می‌دهند یا به دنبال بازارهای وسوسه‌کننده اما با ارزش‌آفرینی بسیار پایینی مثل بازار طلا و ارز می‌روند. سرمایه‌گذاری خطرپذیر اساسا نگاهی بلندمدت با تحمل ریسک بسیار بالا را می‌طلبد. به همین دلیل برخلاف انواع سرمایه‌گذاری‌های دیگر که ضمانت‌های محکمی برای بازگشت سرمایه و کسب سود فراوان در کوتاه‌مدت وجود دارد، سرمایه‌گذار خطرپذیر ناگزیر است تا هر آن چه در توان دارد خرج کند تا کارآفرینان مورد حمایتش را به موفقیت برساند و به همین دلیل سرنوشت کارآفرین و سرمایه‌گذار به همدیگر گره می‌خورد. این اتفاق در نهایت با توسعه حوزه کارآفرینی کشور همراه است که اصلی‌ترین برنده‌اش مردم‌اند. مردمی که هم صاحب شغل می‌شوند و هم به آینده کشور امیدوار می‌گردند. نخبگانی که با فراغ بال به رشد کشور می‌اندیشند و نوجوانانی که قهرمانان‌شان را از میان چهره‌های ملی‌ در عرصه اقتصاد و دانش برمی‌گزینند و برای ساختن آینده این مرزوبوم هر روز مصمم‌تر از دیروز می‌شوند.

سرمایه گذاری خطرپذیر

خوش آمدید

ایده خود را به اشتراک بگذار، یک قدم بردار و برای مدتی صبر کن

تامین مالی-سرمایه‌گذاری خطرپذیر

سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital)

سرمایه‌گذاری خطرپذیر : یک‌شکل تخصصی از سرمایه‌گذاری نسبتاً جوان، خصوصی و دارای پتانسیل رشد سریع محسوب می‌شود. هدف اصلی سرمایه‌گذاری خطرپذیر، به دست آوردن سود بالا از سرمایه‌گذاری اولیه در مدت کمتر از 7 سال است.

تامین مالی به‌صورت سرمایه‌گذاری خطرپذیر با فروش سهم شرکت‌های استارت آپ و کسب‌وکارهای نوپا به‌صورت خصوصی یا در بازارهای بورس عمومی انجام می‌شود. سرمایه‌گذاران خطرپذیر، سرمایه‌گذاران فعالی هستند که معمولاً عضو هیئت‌مدیره شرکت‌ها هستند و می‌توانند از طریق ارائه مشاوره، استخدام مدیران و مشارکت در تصمیم‌گیری‌های راهبردی شرکت فعالیت کنند.

در پنجاه سال گذشته تعداد زیادی از شرکت‌های پیشرفته فناوری ایالات‌متحده از طریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر تامین مالی شده‌اند. اگرچه سرمایه‌گذاری خطرپذیر فعالیت رسمی خود را برای اولین بار در ایالات‌متحده از سرمایه گذاری خطرپذیر سال 2012 آغاز کرده است، تقریباً در 45 کشور از روش سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای تامین مالی کسب‌وکارهای نوپا استفاده می‌شود.

تامین مالی از طریق سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر روی اقلیت سهام شرکت‌های نوپا در بخش‌های با پتانسیل رشد از قبیل فناوری اطلاعات، بیوتکنولوژی، تکنولوژی سلامت و درمان انجام می‌شود. به‌طورمعمول، سرمایه‌گذاران خطرپذیر در شرکت‌هایی که دارای ظرفیت نوآوری و تجاری‌سازی تکنولوژی‌های جدید سرمایه‌گذاری می‌کنند.

تامین مالی مبتنی بر سهام چیست؟

تامین مالی در مرحله ایده شرکت به‌منظور رشد و توسعه اولیه ایده به کار می‌رود. در این مرحله تامین مالی برای توسعه محصول و بازاریابی از طریق فرشتگان کسب‌وکار که اساساً کارآفرین هستند، انجام می‌شود. سرمایه‌گذاران خطرپذیر در مرحله ایده یا مراحل بعدی پروژه است.

این سرمایه گذاری از دیگر انواع واسطه‌گرهای مالی که به‌صورت دولتی و باارزش افزوده به سرمایه‌گذاران ارائه می‌شود، متمایز است. بااین‌وجود تفاوت‌های گسترده‌ای در اندازه و میزان موفقیت بازارهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سراسر جهان‌دیده می‌شود. مشخصه تعیین‌کننده سرمایه‌گذاری خطرپذیر به‌عنوان شکلی از واسطه‌گری مالی در مدیریتی است که به سرمایه‌گذاران کارآفرین ارائه می‌شود. به‌احتمال‌زیاد تفاوت‌های منابع بین‌المللی در بازارهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر به تأثیر قوانین و مؤسسات بر ساختار حاکمیتی سرمایه‌گذاری خطرپذیر ارتباط دارد.

سرمایه‌گذاران فرشته‌ای کسب‌وکار

تفاوت میان شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی سنتی

شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر سرمایه گذاری خطرپذیر به‌طورمعمول در طول چرخه حیات شرکت فعالیت دارند. این مشارکت شامل جریان نقدینگی از زمان راه‌اندازی یا عرضه اولیه سهام است. شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر بسیار درگیر ساختار عملیاتی هستند. بااین‌حال تفاوت اصلی این شرکت‌ها نسبت به شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی سنتی در میزان درجه بالاتری از ریسک‌پذیری (خطرپذیری) است. زیرا شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی سنتی در مراحل رشد و توسعه شرکت فعالیت دارند. بنابراین در کسب‌وکارهایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که از قبل شکل‌گرفته‌اند و آینده آن‌ها قابل پیش‌بینی است.

ضرورت توسعه سرمایه گذاری خطرپذیر اسلامی

سرمایه گذاری خطرپذیر به فرایندی اشاره دارد که در آن شخصیت حقوقی یا حقیقی ای به امید کسب سودهای بالاتر در کسب و کارهای ریسکی سرمایه گذاری می کند و حاضر به تحمل مخاطره نیز هست. به لحاظ علم مالی سرمایه گذاری خطرپذیر به شرکت های تضامنی خصوصی یا سهامی خاص اطلاق می شود که در زمره واسطه های مالی غیر بانکی محسوب می شوند.
سرمایه گذار سرمایه گذاری خطرپذیر خطرپذیر که می تواند یک فرد یا یک نهاد (صندوق و یا شرکت) باشد، نوعی واسطه مالی است که با استفاده از تخصص خود به تامین مالی و پشتیبانی مدیریتی آن دسته از بنگاه های کارآفرین مبادرت می ورزد که در حالت عادی قادر به تامین تمام یا بخشی از سرمایه مورد نیاز خود از طریق بازار پول و سایر روش های سنتی نیستند. و دلیل این امر چیزی جز نوپا بودن آن ها و عدم قطعیت در آینده پروژه های آنان نیست. تامین سرمایه از این نوع (خطرپذیر) عمدتا به صورت سرمایه گذاری در بنگاه های کارآفرینی انجام می شود که ظرفیت بالایی برای رشد و بازاریابی دارند. بنگاه های کارآفرین برای رشد و توسعه خود به بسترهای نهادی, قانونی و ساختاری نیاز دارند ولی تامین مالی یکی از ضروری ترین عوامل فعالیت این بنگاه ها است به نحوی که بدون این عامل ادامه حیات بنگاه اقتصادی با اختلال روبرو می شود. امروزه تامین سرمایه های ریسک پذیر و صنایع مبتنی بر تکنولوژی پیشرفته دو رکن اقتصاد در عصر حاضر می باشند. سرمایه گذاری خطرپذیر صنعتی است که به شدت به نیروی انسانی متخصص و دارای تجربه در این بخش وابسته است.
شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر با تشکیل صندوقی که سرمایه اولیه در آن قرار دارد و تدوین راهبرد مناسب اقدام به مشخص کردن حوزه فعالیت خود و شرکت های کارآفرین کرده و از بین آن ها طرح های مناسب را انتخاب و ارزیابی می کند و طی مذاکره با کارآفرینان صاحب طرح، سرمایه مورد نیاز را در سرمایه گذاری خطرپذیر اختیار آنان قرار می دهد. این صندوق اقدام به تشکیل پرتفوی (سبد سهام) از سهام شرکت های تازه تاسیس می کند. شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر پس از برگشت اصل سرمایه و سود حاصله مجددا این وجوه را در صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر که تحت مدیریت شرکت قرار دارد سرمایه گذاری کرده و مجددا در صدد شناسایی شرکت های کارآفرین بعدی برمی آید.
ماهیت سرمایه گذاری خطرپذیر چنان با ماهیت کارآفرینی سازگاری دارد که حتی برخی از محققان بر این عقیده اند که باید اسم این صنعت را از سرمایه گذاری خطرپذیر به صندوق سرمایه گذاری کارآفرینی تبدیل کرد. این صنعت به گسترش سرمایه گذاری در قالب پرتفوی غیر بورسی، تنوع همراه با تخصص در حوزه فعالیت های سرمایه گذاری، توسعه تکنولوژی، ایجاد زمینه و بستر مناسب جهت بروز خلاقیت ها و نوآوری ها و جلوگیری از فرار مغزها در قالب میدان دادن به صاحبان ایده و اختراع کمک می کند و با برقراری ارتباط فعال با کارآفرین از طریق ارائه و انتقال تجربیات مدیریتی، پیشنهاد توصیه های راهبردی، عضویت در هیآت مدیره شرکت کارآفرین و کمک به بازاریابی محصولات شرکت وی باعث تقویت و رشد کسب و کارهای بومی می گردد.
گرچه سرمایه گذاری خطرپذیر به شاخه خاصی از صنعت محدود نمی شود ولی میزان این نوع سرمایه گذاری در دنیا بیشتر حوزه رایانه و ارتباطات است. شرکت های موفقی چون Microsoft, Compaq, Apple Computer, Intel, Hotmail همه در ابتدا از منابع صنعت سرمایه گذاری خطرپذیر بهره برده اند.
در کشورهای اسلامی ما به نمونه های موفق ولی معدود از این صنعت بر می خوریم اما متاسفانه تا کنون آنچنانکه باید جایگاه خود را در نظام مالی اسلامی پیدا کند پیدا نکرده است. صندوق تکنولوژی اینجازت دوبی صندوق سرمایه گذاری خطرپذیری است که با اعتبار 50 میلیون دلار و مطابق با فقه اهل سنت به تامین مالی و ارتقای شرکت های کارآفرین در منطقه منا (خاور میانه و شمال آفریقا) می پردازد. در جمهوری اسلامی ایران موسسه توسعه فن آوری نخبگان اهداف خود را از طریق سیاست های تجهیز منابع مالی و سوق دادن آن در جهت ایجاد اشتغال و حفظ نخبگان، در قالب فعالیت های اقتصادی سرمایه گذاری خطرپذیر مبتنی بر فناوری انجام می دهد که در این راستا کاملا از تئوری ها و روش های علمی مدیریت سرمایه گذاری خطرپذیر استفاده می کند و به عنوان یک سرمایه گذار حمایتی در شرکت های کارآفرین نوپا مشغول سرمایه گذاری است.
سازگاری با مالیه اسلامی:
طبق نظر صاحب نظران اقتصاد اسلامی از میان تمامی روش های تامین مالی کارآفرینی، تامین مالی خطرپذیر نزدیک ترین شیوه به تامین مالی اسلامی کلاسیک است و قابلیت انطباق با مبانی اسلامی درباره مشارکت و همکاری متقابل و پیوستگی اجتماعی دارد. سرمایه گذاری خطرپذیر را باید شراکت بین سرمایه یک طرف و ایده، برنامه یا پروژه طرف دیگر دانست. سرمایه گذار با هدف کسب عائدی بالا و مدیر پروژه با هدف تامین منابع مالی مورد نیاز وارد این شراکت می شود. با توجه به اصول تامین مالی اسلامی, از میان عقود تنها این عقود مشارکتی هستند که در آن ها انتقال مالکیت صورت نمی پذیرد (برخلاف قرض) و مالکیت سرمایه گذار (مالی) نسبت به سرمایه ادامه می یابد و علاوه بر این، عامل یا فرد سرمایه پذیر، ضمانت اصل سرمایه مربوطه به سرمایه گذار را بر عهده ندارد و به این ترتیب سرمایه گذار در سود و زیان فعالیت اقتصادی سهیم گشته و در ریسک مربوط به فعالیت اقتصادی مشارکت می نماید. از سوی دیگر آنگونه که گفته شد در عقود مشارکتی تامین مالی بلند و نوعی استمرار مد نظر است دقیقا با استراتژی سرمایه گذاران خطرپذیر که معمولا سه تا ده سال پس از سرمایه گذاری در صدد خروج برمی آیند سازگاری و توافق دارد.
مفهوم سرمایه گذاری خطرپذیر در اسلام با ساختار مضاربه شروع شد که شکلی از مشارکت است. علی رغم خصوصیات مثبتی که در عقد مضاربه از لحاظ شریک بودن صاحب سرمایه در سود و زیان وجود دارد، ولی با توجه به فتوایی که از سوی اکثریت علمای فقه جعفری ناظر به اختصاص این عقد به تامین مالی فعالیت های بازرگانی صادر شده است امکان تامین مالی کلیه کارآفرینان از این طریق میسر نیست؛ لذا می توان گفت که صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر تنها از طریق عقد مشارکت می تواند تامین مالی نماید. می توان تشکیل صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر اسلامی را مصداقی از مشارکت مدنی دانست که طبق نظر کلیه حقوقدانان اسلامی شامل حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی و شیعه اعتبار و مشروعیت آن محرز است. اهمیت ویژه مشارکت، نوع ارتباطی است که بین کارفرما و کارمند برقرار است. ایده برادری و برابری همه افراد در جامعه و قبل از اینکه قانونی مطرح باشد بدون وجود عدالت اقتصادی که در آن هر کس به اندازه مشارکت خود در جامعه و تولید کالا سهیم باشد، کارایی ندارد.
البته در ممالک اسلامی طبق قوانین شریعت، سرمایه گذاری در شرکت هایی که محصولات آن ها از نظر شرعی حلال محسوب نمی شود مقدور نیست.

نحوه کار صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر

صندوق سرمایه گذاری خطر پذیر چگونه کار می‌کند؟
بسته به اینکه کسب و کار هنگام سرمایه گذاری تا چه میزان بالغ شده باشد، سرمایه گذاری خطرپذیر به سه دسته تقسیم می‌شود:

- صندوق‌های سرمایه گذاری خطرپذیر قبل از انجام هرگونه سرمایه‌گذاری ابتدا اقدام به جمع آوری مبالغ مالی می‌نمایند. این صندوق یک سرفصل را برای سرمایه گذاران بالقوه ارسال می‌کند که پس از آن تصمیم می‌گیرند که آیا می‌خواهند پول را به صندوق اضافه کنند یا خیر. اجراکنندگان این بودجه از هر سرمایه‌گذاری‌ای حفاظت می‌کنند.
– صندوق VC به دنبال سرمایه‌گذاری‌های سهام خصوصی است که می‌تواند منجر به بازدهی مثبت شود. این پروسه هم زمان زیادی را می‌گیرد و هم نیازمند جستجو از میان انبوهی از برنامه کسب و کارها برای یافتن شرکتی که بالاترین میزان رشد را دارد، می‌باشد. مدیر بودجه سرمایه گذاری خطرپذیر آخرین تصمیم را براساس اینکه انتظارات سرمایه گذاران چیست اتخاذ می‌کند.
– هنگامی که موضوع سرمایه گذاری نهایی می‌شود، اکثر منابع مالی هزینه سالانه‌ای را که حدودا ۲ درصد است، می‌پردازند که این هزینه عموما در پرداخت حقوق مدیران شرکت و سایر هزینه‌های عملیاتی کمک می‌کند.
– هنگامی که شرکت از صندوق خارج می‌شود، بازده مالی به سرمایه‌گذاران صندوق VC داده می‌شود.
– هنگامی که یک شرکت از صندوق سرمایه گذاری خارج می‌شود، این صندوق بخشی از سود را که معمولا حدود ۲۰ درصد است، حفظ می‌کند. میزان بازدهی بر اساس وضعیت اقتصادی و نوع شرکت‌ها انتظار می رود که متفاوت باشد، با این حال بیشتر وجوه صندوق برای درآمد ناخالص حدود ۳۰ درصد است.

به عبارت دیگر، فعالیت‌های یک سرمایه‌گذار خطرپذیر در سه بخش قابل تقسیم‌بندی است: ورود به طرح و آغاز سرمایه‌گذاری، نظارت و خروج.
ورود به طرح و آغاز سرمایه‌گذاری: در این مرحله طرح‌ها و ایده‌های جستجو شده مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند و از بین آنها طرح‌های مطلوب انتخاب می‌شوند. پس از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي طرح و ارزیابی موشکافانه، اﮔﺮ سرمایه‌گذار راﺿﯽ ﺷﻮد وارد ﻣﺬاﮐﺮه، ﻗﺮاردادﻫﺎي رﺳﻤﯽ اﻣﻀﺎ و سرمایه‌گذاری آغاز می‌شود.
نظارت: در این مرحله، سرمایه‌گذار از ﻃﺮﯾﻖ حضور درﺟﻠﺴﺎت ﻫﯿﺎت ﻣﺪﯾﺮه شرکت‌، کمک به جذب نیروی انسانی متخصص،کمک به برنامه‌ریزی‌های استراتژیک شرکت‌، رصد و ارزیابی فعالیت‌های شرکت، ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ آﻏﺎز و ادامه می‌دهد. اﯾﻦ فعالیت‌ها ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺎرت را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ که در نهایت موجب توانمندسازی شرکت‌ می‌شود. ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺴﯿﺎري از سرمایه‎‌گذاران خطرپذیر ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی این مرحله، ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺟﻬﺖ اﻓﺰودن ارزش ﺑﻮده و ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ ﻣﺰﯾﺖ ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ سرمایه‌گذارﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ.
خروج:آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی سرمایه‌گذاران خطرپذیر ﺧﺮوج از شرکت اﺳﺖ. ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺧﺮوج ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ داﻧﺶ و ﻣﻬﺎرتﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي سرمایه‌گذاری و ﻧﻈﺎرت ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺠﺰا اﺳﺖ.سرمایه‌گذاران خطرپذیر استراتژی‌های خروج (عرضه عمومی سهام، فروش سرمایه گذاری خطرپذیر به مدیران و مالکان شرکت و فروش به اشخاص دیگر) را به دقت و معمولا پس از مشورت با متخصصین سرمایه‌گذاری طراحی می‌نمایند. اغلب فروش به یک خریدار استراتژیک، که معمولا یک شرکت بزرگ است، می‌تواند برای سرمایه‌گذاران بسیار سودمند باشد.

طراحی صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر در صنایع فرهنگی

تامین مالی سرمایه گذاری خطرپذیر صنایع فرهنگی با بهره‌‌گیری از مدل صندوق‌ های سرمایه‌ گذاری خطرپذیر

پژوهشکده سیاست پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت محمد واعظی نژاد ۲۷ فروردین ۱۳۹۸

صنایع فرهنگی پیونددهنده دو عرصه اقتصاد و فرهنگ به شمار می‌روند و فعالیت در این صنایع، نوعی کارآفرینی محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت موضوع تامین مالی در این صنایع، یکی از راهکارهای مناسب برای تامین مالی آن‌ها، طراحی و راه‌اندازی صندوق سرمایه ‌گذاری خطرپذیر است. برای طراحی این صندوق‌ها، لازم است دو دسته مولفه‌های «ساختاری» و «فرآیندی» صندوق بر اساس اهداف و ارزش‌های کلیدی در عرصه صنایع فرهنگی تعیین شود. این مولفه‌ها با بهره‌گیری از مدل برکلی و کلونوفسکی بر اساس مصاحبه با صاحب‌نظران، سیاست‌ گذاران و سرمایه‌ گذاران این حوزه قابل استخراج است.

طراحی صندوق سرمایه گذاری خطر پذیر در صنایع فرهنگی (مقاله)

ضرورت و اهداف پژوهش

صنایع فرهنگی نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی دارند. محصولات صنایع فرهنگی، حامل پیام‌ها و مفاهیمی هستند که می‌تواند فرهنگ جوامع را تحت تاثیر قراردهد. به علاوه، کارکرد این صنایع در عرصه‌های اشتغال، تولید ثروت، هویت‌ بخشی اجتماعی، امنیتی و دفاعی بسیار مهم است. اما علی‌ رغم اهمیت بالای صنایع فرهنگی، راهکارهای تامین مالی آن‌ها در کشور ما چندان مناسب نیست. حمایت‌های موجود نیز چندان موفق نبوده‌است و به جای آن‌که مخاطب و بازار اقتصادی محصولات را مورد توجه قرار دهد، بیشتر معطوف به تولید محصولات و همچنین تا حدی سلیقه‌ای است.

با توجه به اینکه تولید و عرضه محصولات فرهنگی نوعی کارآفرینی محسوب می‌شود، یکی از شیوه‌ های مطرح در تامین مالی کارآفرینی یعنی صندوق‌ های سرمایه‌ گذاری خطرپذیر به عنوان راهکاری برای تامین مالی صنایع فرهنگی نیز قابل استفاده‌است. هدف از این پژوهش طراحی صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر در صنایع فرهنگی است.

صنایع فرهنگی چیست؟

مفهوم «صنایع فرهنگی» را می‌توان با توجه به «محصولات فرهنگی» تعریف نمود. کالاها و خدمات فرهنگی مانند آثار هنری، ادبیات، فیلم و برنامه‌ های تلویزیونی، بازی‌ های رایانه‌ای را عمدتا می‌توان به عنوان محصولات فرهنگی محسوب نمود. محصولات فرهنگی چند ویژگی مشترک دارند. اول اینکه تولید این محصولات مستلزم درون‌داد خلاقیت انسانی است و خلاقیت انسانی نقش مواد اولیه را در تولید کالاها و خدمات فرهنگی ایفا می‌کند. دوم اینکه محصولات و کالاهای فرهنگی وسیله انتقال پیام‌های سمبلیک به کسانی هستند که آن‌ها را مصرف می‌کنند. هدف از تولید آن‌ها چیزی بیش از سودآوری محض است و اغلب به یک هدف ارتباطی بزرگ‌تر و مهم‌تر از سودآوری فکر می‌کنند. سوم هم اینکه این محصولات و آثار، مشمول قانون مالکیت معنوی می‌شوند.

روش‌ شناسی طراحی صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر در صنایع فرهنگی

در طراحی صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر، اجزای ساختاری و فرآیندی صندوق مبتنی بر اهداف و ارزش‌های کلیدی آن در کنار هم قرار می‌گیرد. برای تدوین اجزای ساختاری صندوق می‌توان از مدل برکلی استفاده نمود. این مدل، با بررسی و طبقه‌بندی خصوصیات مشترک صندوق‌ های خطرپذیر، محورهای ساختاری این صندوق‌ ها را ترسیم نموده است. محورهای مورد توجه در مدل برکلی شامل موارد ذیل است:

• انگیزه‌ های ایجاد صندوق از لحاظ فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی یا سیاسی و اولویت‌ بندی آن‌ها و بررسی اهمیت نرخ بازده اقتصادی؛
• تحلیل بازار و فرصت‌ های سرمایه‌ گذاری و بخش‌ بندی بازار هدف و نحوه جذب طرح‌ ها برای سرمایه‌ گذاری؛
• اندازه و شکل مدیریت نهاد و نحوه جذب و تخصص مدیران صندوق؛
• نحوه تامین منابع مالی اعم از رسمی یا غیررسمی و دولتی یا خصوصی؛
• ساختار سازمانی و حقوقی اعم از شرکت دولتی یا خصوصی و یا شرکت دانشگاهی یا تعاونی؛
• نحوه مدیریت سرمایه‌ گذاری و نحوه شناسایی، قرارداد و ورود، شرکت‌ داری و خروج از سرمایه‌ گذاری.

البته علاوه بر موارد ساختاری، فرآیندهای صندوق نیز باید مشخص شود. برای تدوین اجزای فرآیندی صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر، می‌توان از مدل کلونوفسکی که شامل ۹ مرحله است استفاده نمود. مراحل این مدل عبارتنداز: «ایجاد معامله»، «غربال اولیه»، «بازخورد از کمیته ارزیابی»، «فاز نخست ارزیابی جامع»، «تکمیل فرآیند پیش از تصویب»، «تایید رسمی و فاز دو ارزیابی جامع»، «تکمیل معامله»، «نظارت» و «خروج». این ۹ مرحله فرآیندهای صندوق خطرپذیر را به صورت نظام‌ مند، شفاف و قابل تمایز پوشش می‌دهد.

با توجه به محورهای ارائه‌شده در دو مدل فوق می‌توان مولفه‌ های تعیین‌کننده ساختار و فرآیندهای صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر و نحوه تاسیس آن را با استفاده از مصاحبه با سهام داران و ذینفعان استخراج سرمایه گذاری خطرپذیر نمود.

طراحی مدل صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر در صنایع فرهنگی

در این پژوهش بر اساس محورهای بیان‌شده در دو مدل برکلی و کلونوفسکی، مصاحبه‌ های نیمه‌ ساخت‌ یافته با دست‌اندرکاران صنایع فرهنگی از جمله بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، شورای عالی انقلاب فرهنگی، مرکز رسانه‌های مجازی وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان فضای مجازی سراج، سازمان هنری و رسانه‌ای اوج، و نیز سرمایه‌ گذاران نهادی انجام گرفت. جمع‌بندی این مصاحبه‌ ها که بیانگر مدل صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر در صنایع فرهنگی است به ترتیب زیر می‌باشد:

• انگیزه و اهداف ایجاد صندوق: مالی، فرهنگی، تبلیغات محصولات دیگر؛
• موضوعات ایده‌ ها جهت سرمایه ‌گذاری: گردشگری، صنایع دستی، تئاتر، سینما، کنسرت، موسیقی، برنامه‌ سازی رادیو و تلویزیون، چاپ مجلات و روزنامه، چاپ کتاب، نرم‌ افزار، وب‌ سایت، نرم‌افزار موبایل، بازی‌ های رایانه‌ای، تولید اسباب‌بازی؛
• منبع تامین منابع مالی صندوق: بودجه عمومی، بخش خصوصی، وام بانکی، تامین مالی خرد توسط سرمایه‌گذاران فردی؛
• محل جذب مدیران صندوق: مدیران فرهنگی، مدیران حرفه‌ای بنگاه‌های اقتصادی، مدیران دولتی؛
• ساختار سازمانی مناسب صندوق: سهامی خاص، تعاونی، شرکت دانش‌بنیان؛
• تخصص مشاوران و ارزیابان صندوق: طراحی، ایده‌ پردازی، داستان‌نویسی، مسائل اجتماعی، فقهی، روانشناسی، مسائل حقوقی، قراردادها، ثبت ایده و محصول، ثبت برند، مدیریت تامین و تخصیص منابع مالی در پروژه، شناخت بازار، استراتژی تجاری‌ سازی، تبلیغات، توزیع؛
• نحوه حمایت مالی و فرآیند نظارت صندوق: مشارکت مالی، تامین سهم‌ الشرکه غیرمادی (مثلا ارائه خدمات تبلیغات تلویزیونی)، استفاده از قرارداد فروش و پرداخت وجه مادی یا ارائه خدمت در آینده به صورت بیع متقابل؛
• استراتژی‌ های خروج صندوق: فروش کل شرکت زیرمجموعه، کاهش سهام در ازای استفاده از خدمات با نرخ ترجیحی، عدم خروج و استفاده از شرکت به عنوان بازوی پیمانکاری تخصصی.

البته لازم به ذکر است که موارد فوق، بیانگر یک طراحی ویژه برای یک صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر نیست، بلکه شمای کلی طراحی را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، در هر موضوع مورد نیاز بر اساس موارد بالا می‌توان یک صندوق سرمایه گذاری ایجاد نمود. به‌علاوه، هر موضوع سرمایه‌ گذاری در هر محیط نهادی الزاماتی دارد. مثلا اگر اولویت اصلی صندوق اهداف اقتصادی باشد، مدیران فرهنگی نباید در راس آن قرار بگیرند و تخصص مشاوران باید بیشتر به سمت موضوعات اقتصادی و مالی باشد. به همین ترتیب اولویت‌ ها و موضوعات سرمایه‌ گذاری دیگر نیز الزامات خاص خود را خواهندداشت.

جمع‌بندی

یکی از راهکارها برای تامین مالی صنایع فرهنگی، طراحی صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر برای این صنایع است. برای طراحی این صندوق (ها)، لازم است اجزای ساختاری و فرآیندی صندوق مبتنی بر اهداف و ارزش‌ های کلیدی مورد نظر ذینفعان در کنار هم قرار گیرد. مدل برکلی برای تدوین اجزای ساختاری صندوق و مدل کلونوفسکی برای تدوین اجزای فرآیندی صندوق قابل استفاده است. در این پژوهش، با بهره‌ گیری از این دو مدل و با دریافت نظرات سرمایه گذاری خطرپذیر صاحب‌نظران، سیاست‌ گذاران و سرمایه‌ گذاران حوزه صنایع فرهنگی در کشور شمای کلی صندوق سرمایه‌ گذاری خطرپذیر در صنایع فرهنگی طراحی گردید.

این مطالعه در پژوهشکده سیاست‌ پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت در سال ۱۳۹۴ با همکاری محمد واعظی نژاد، علیرضا قشقاوی و سید علیرضا‌ هاشمی نکو انجام شده‌ است.